Er zijn verschillende soorten hulpsoftware en apparaten beschikbaar om mensen met een beperking te ondersteunen. De bekendste variant hiervan is de screenreader, ook wel schermlezer of voorleessoftware genoemd. In dit artikel kijken hoe je daar zelf je website mee kunt gaan testen.
Laten we beginnen met een kleine introductie over wat screenreaders zijn en hoe ze werken. Direct aan de slag? Ga dan rechtstreeks naar een van de uitgewerkte opties:
- Zelf testen met screenreaders – NVDA (Windows)
- Zelf testen met screenreaders – VoiceOver (macOS)
- Zelf testen met screenreaders - VoiceOver (iOS iPad / iPhone)
- Zelf testen met screenreaders - TalkBack (Android)
Wat is een screenreader?
Mensen die blind of slechtziend zijn kunnen gebruikmaken van hulpsoftware zoals een screenreader. Hiermee kunnen ze hun computer of mobiele apparaat, zoals een tablet of telefoon, bedienen.
Een screenreader werkt, door de informatie die op het scherm staat om te zetten naar spraak met een computergestuurde stem. Het gebruik kan ook gecombineerd worden met een brailleleesregel, zodat de gebruiker de tekst kan lezen.
Hierbij leest de screenreader niet alleen lopende tekst, maar ook de tekst in bijvoorbeeld knoppen, links en menu's. Hierdoor wordt het mogelijk om alle functionaliteit van de computer te ontsluiten als de maker hierop bedacht is.
Screenreaders zijn niet makkelijk
Het is goed om te beseffen dat het gebruik van een screenreader in het begin vaak als overweldigend en intensief wordt ervaren. Vooral de ogenschijnlijke stortvloed aan woorden zijn we niet gewend te verwerken, maar ook op het gebied van bediening komt er veel op je af.
Neem de tijd
Het is mogelijk om de basis in een relatief korte tijd onder de knie te krijgen, maar vloeiend (en gevorderd) gebruik vraagt de nodige tijd en oefening.
Reserveer dus ruim de tijd om kennis te maken met de screenreader(s) die je wilt testen. De meeste hebben de optie om tekstueel weer te geven wat er gesproken wordt. Ook helpt het om de spreeksnelheid in het begin lager te zetten.
Niet elke fout is fout
Doordat screenreaders oefening vragen voordat je ze goed kunt gebruiken, kan het lijken of een website niet goed toegankelijk is. Controleer bij problemen waar mogelijk de oorzaak. Het kan goed zijn dat een gebrek aan ervaring de oorzaak is.
Hoe werkt een screenreader?
Zoals gezegd zet een screenreader informatie van de computer om in spraak of braille. Om deze informatie uit een applicatie of website te halen en beschikbaar te maken voor hulpsoftware, heeft elk besturingssysteem een Accessibility API.
Een API (Application Programming Interface) is een soort koppeling om gegevens uit te wisselen tussen programma's.
Hulpsoftware zoals een screenreader kan via de Accessibility API informatie opvragen over elementen die het tegen komt en vertaalt dit vervolgens aan de gebruiker in spraak of braille.
Deze informatie moet vanuit de website, via de browser, wel in de API terecht komen. Het is daarom belangrijk dat de informatie wordt meegegeven door het gebruik van de juiste code.
De drie belangrijkste stukjes informatie zijn:
- Naam: Dit kan een zichtbare tekst zijn zoals een label in een knop, maar het kan ook onzichtbaar gekoppeld zijn als er bijvoorbeeld een icoontje gebruikt wordt.
- Rol: Met welk type element hebben we te maken? Bijvoorbeeld een knop, afbeelding, menu of het venster van een programma.
- Waarde: De status van het element. Is het actief, geselecteerd of juist uitgeschakeld.
Mensen gebruiken screenreaders op verschillende manieren.
Mensen ontwikkelen vaak hun eigen manier van werken met software, zo ook gebruikers van screenreaders. In de praktijk gezien zien we twee verschillende manieren of een combinatie van beide. Aan de ene kant laten gebruikers de hele pagina voorlezen. Aan de andere kant navigeren ze tussen elementen op de pagina.
Wanneer ze een pagina helemaal voor laten lezen horen ze alles, van boven tot onder. Er wordt beginnen bij de paginatitel en vervolgens gaat de screenreader elk afzonderlijk element af en leest het voor. Om te zorgen dat content op deze manier goed te begrijpen is, is de volgorde van de informatie in de code dus erg belangrijk. Het gebeurd niet vaak dat een gebruiker altijd deze manier zal zonder delen over te slaan. Gebruikers zullen naar een hele pagina luisteren als ze een site niet kennen of als de inhoud erg belangrijk voor ze is.
Een andere manier van werken met een screenreader is het springen van element naar element. Op deze manier krijgt iemand overzicht van de informatie op een pagina. Zie het als het scannen van de koppen in de krant. Als een interessante koptekst voorbij komt kan men overschakelen naar het lezen van de opvolgende tekst.
Koppen, landmarks, links en zoeken binnen een pagina behoren tot de meest gebruikte methoden om snel inhoud te vinden.
Een screenreader bedienen
Mensen die blind of slechtziend zijn kunnen niet of moeilijk een muis gebruiken, maar gebruiken hun toetsenbord om de computer te bedienen. Screenreaders maken daarom gebruik van toetsencombinaties om allerlei acties uit te voeren, vaak ook nog afhankelijk van de context waarin een gebruiker zich op dat moment bevindt.
Op mobiele apparaten is het verschil nog groter. De normale bewegingen zoals aantikken en slepen komen dan helemaal te vervallen. Er zijn dan alleen nog speciale gebaren (gestures) beschikbaar voor bediening.
Welke screenreaders zijn er?
Op alle gangbare besturingssystemen is tegenwoordig een screenreader beschikbaar. Hieronder staat een overzicht van gangbare screenreaders per besturingsysteem.
| Besturingssysteem | Beschikbare screenreader(s) | Informatie |
|---|---|---|
| Microsoft Windows | NVDA (Non Visual Desktop Access) | Gratis, open source. https://www.nvaccess.org/download/ |
| Microsoft Verteller | Standaard bij windows. Vanaf Windows 10 goed geschikt voor algemeen gebruik. | |
| JAWS (Job Access With Speech) | Betaald. https://www.freedomscientific.com/ 40 minuten demo beschikbaar. Let op: De licentie staat gebruik van de demo periode niet toe om onderzoek uit te voeren. | |
| Apple MacOS | VoiceOver | Standaard aanwezig. Bedoeld voor gebruik met Safari browser. |
| Linux | Orca (Gnome) | Ontwikkeld als onderdeel van GNOME, maar los verkrijgbaar via apt install orca |
| iOS / iPadOS | VoiceOver | Standaard aanwezig. Activatie past de bediening van het apparaat aan met eigen gebaren. Resultaten niet altijd gelijk aan de MacOS versie. |
| Android | TalkBack | Standaard aanwezig. Activatie past de bediening van het apparaat aan met eigen gebaren. |
| ChromeOS | ChromeVox | Standaard op ChromeOS. Relatief jong systeem dat hopelijk meer ontwikkeld gaat worden. |
Met welke screenreader(s) je kunt gaan testen hangt dus af van de besturingssystemen die je tot je beschikking hebt, maar voor elk gangbaar systeem is een oplossing beschikbaar.
Met welke screenreader moet ik testen?
Uit bovenstaande lijst zijn NVDA en VoiceOver samen goed voor de meeste gebruikers.